Δευτέρα, Οκτωβρίου 05, 2020
75 χρόνια συμπληρώνονται αυτόν το μήνα από το θάνατο του Καρπάθιου ήρωα Χριστόφορου Λυτού. Γεννήθηκε στη Βωλάδα Καρπάθου το 1909, από τον Βασίλειο Λυτό και την Ερνιά Πολυχρόνη Παπακώστα.
Το 1928 παντρεύτηκε τη Μαρία Εμμ. Χαλκιά, με την οποία απέκτησε τέσσερις γιους και μία κόρη: τον (†) Βάσο (παντρεύτηκε τη Μαρία Μιχ. Χριστοδουλάκη από τη Βωλάδα), την (†) Ειρήνη (παντρεύτηκε τον (†) Νικόλαο Ματσάγκο από τη Βωλάδα), τον (†) Μανώλη (παντρεύτηκε ξένη στην Αμερική), τον (†) Ηλία (παντρεύτηκε την Άννα Π. Ρωμάνου από τη Βωλάδα) και τον Νίκο (παντρεύτηκε τη Χρυσούλα Κυρ. Ορφανού, επίσης από τη Βωλάδα).
Για τον Χριστόφορο Λυτό έγραψε ο αείμνηστος Βωλαδιώτης διδάσκαλος Μηνάς Μηναΐδης. Έλεγε μεταξύ άλλων: « […]. Ο Χριστόφορος υπήρξε αληθινά ήρωας. Είχε χαρακτήρα ορμητικό και αδάμαστο, άκαμπτο και θαρραλέο, ήταν δε αγνός και ένθερμος πατριώτης και μέχρι μανίας εραστής του καρπαθιακού βράχου και ιδιαίτερα της Βωλάδας, την οποία με χάρη αποκαλούσε «Βώλακα».
Ριψοκίνδυνος και περιπετειώδης – μικρός ακόμη – ριψοκινδύνευε στην τρικυμισμένη θάλασσα της Κυρα-Παναγιάς και προπάντων της Αχάτας, όπου ψάρευε αψηφώντας βροχές και μπόρες στη θάλασσα και στην ξηρά. Ήδη από 18 ετών αναλάμβανε κι εκτελούσε τις δυσκολότερες αποστολές. Μία από τις αγαπητές του αποστολές ήταν να φρουρεί τους ύποπτους ψηφοφόρους στις εκλογές, τους οποίους απήγαγε και μετέφερε σε απόμερους στάβλους και σπήλαια.
Την κάθε αποστολή τη θεωρούσε ιερή υποχρέωση και την εκτελούσε με αυταπάρνηση και θρησκευτική ευλάβεια […] » (Μ. ΜΗΝΑΪΔΗ, «Ο αείμνηστος Χριστόφορος Λυτός…», Λεύκωμα «Karpathian Heritage» της Federation of Karpathian Societies of America, Inc., New York 1978, pp. 158-159).
Στις 15 Δεκεμβρίου 2002, ο γιατρός κ. Εμμανουήλ Χρ. Σακελλαρίδης μίλησε για τον Χρ. Λυτό. Είπε μεταξύ άλλων: « […]. Η πατριωτική δράση του Χριστόφορου Λυτού αρχίζει από το έτος 1938, όταν βοήθησε τον πολιτικό κατάδικο Εμμ. Καρδούλια από την Κάλυμνο, που διατελούσε υπό την επιτήρηση της ιταλικής Αστυνομίας Απερίου, να δραπετεύσει μπροστά στα μάτια των Ιταλών και να σωθεί στην Ελλάδα [σημ. Γ. Ι. Χ.: από το Προνί Πυλών] με το μικρό πλοίο του Γεωργίου Μαμμή [σημ. Γ. Ι. Χ.: Κρητικός].
Μετά την αναχώρηση όμως του Καρδούλια αναγκάστηκε κι ο ίδιος ν’ αναχωρήσει από την Κάρπαθο για την Ελλάδα, επειδή άρχισε να διαδίδεται ότι αυτός συνέβαλε στη δραπέτευση του Καρδούλια και υπήρχε μέγιστος κίνδυνος και φόβος να συλληφθεί από τις ιταλικές αρχές. Με την κήρυξη του πολέμου της Ιταλίας κατά της πατρίδας μας, από τους πρώτους σπεύδει και κατατάσσεται στο Δωδεκανησιακό Σύνταγμα για να πολεμήσει τους τυράννους της Δωδεκανήσου.
Αμέσως μετά την κατάταξή του οι ανώτεροί του, αντιληφθέντες τη γενναιότητά του, την τόλμη του και τις μαχητικές του αρετές, αποσπούν αυτόν στις ειδικές δυνάμεις.
Τον Ιανουάριο του έτους 1941 αναχώρησε για την Κρήτη, όπου εκπαιδεύεται ως κατάσκοπος και σαμποτέρ από τους Άγγλους [σημ. Γ. Ι. Χ.: έλαβε μέρος στις μάχες του Ηρακλείου κατά των Γερμανών και διακρίθηκε για την ανδρεία και την τόλμη του].
[…]. Έμεινε στην Κρήτη δυόμισι έτη και στη συνέχεια αναχώρησε με συμμαχικό πλοίο για την Αίγυπτο και εκείθεν ως κατάσκοπος, μαζί με τον αείμνηστο ασυρματιστή Ιωάννη Κρασόπουλο από το Βαθύ της Σάμου (1919-2000), φθάνουν στην Κάρπαθο [σημ. Γ. Ι. Χ.: εστάλησαν από το Γενικό Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής: ξεκίνησαν από την Αίγυπτο κι έφθασαν στην Κάρπαθο μ’ ένα μικρό πλοιάριο, το ΑΓΙΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ, με πλήρωμα δύο Άγγλους, τον Ανθυπολοχαγό Μιχάλη Μπερδαλή και δύο Εβραίους] και αποβιβάζονται στην Αγία Ειρήνη της Κοινότητας Μεσοχωρίου την 20ή Οκτωβρίου 1943, για να εκπληρώσει και προς τη γενέτειρά του Κάρπαθο το χρέος του. Ο πρώτος άνθρωπος που συνάντησε τον Χριστόφορο Λυτό ήταν ο σημερινός Αιδεσιμότατος κ. Ιωάννης Γ. Ανδρεάδης, ο οποίος και τον οδήγησε το ίδιο βράδυ στο σπίτι του αείμνηστου Μεσοχωρίτη δασκάλου Εμμ. Χαροκόπου και του Βωλαδιώτη γιατρού Φραγκίσκου Μηνά Οικονομίδη [σημ. Γ. Ι. Χ.: εκείνη την εποχή υπηρετούσε στο Μεσοχώρι].
Στην Κάρπαθο η αποστολή παρέμεινε έξι μήνες, κρυπτόμενη στα σπήλαια και κρησφύγετα της Λάστου αλλά και σε άλλα μέρη της Βορείου Καρπάθου. Κατά το διάστημα της παραμονής τους στην Κάρπαθο, ο Χριστόφορος Λυτός και ο Ιωάννης Κρασόπουλος διαβίβαζαν πολύτιμες πληροφορίες στο Γενικό Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής [σημ. Γ. Ι. Χ.: στο Κάιρο της Αιγύπτου], με αποτέλεσμα να προκληθούν σημαντικότατες απώλειες των κατακτητών, τόσο σε έμψυχο όσο και σε άψυχο υλικό.
Τις πληροφορίες στην αποστολή έδιναν, με μεγάλο κίνδυνο της ζωής τους αλλά και των οικογενειών τους, οι Βωλαδιώτες στενότατοι συνεργάτες τους αείμνηστοι Χριστόφορος Σακελλαρίδης (Γραμματέας της Ιεράς Μητροπόλεως Καρπάθου-Κάσου) [σημ. Γ. Ι. Χ.: είχε βαφτίσει τον Χρ. Λυτό], γιατρός Ιωάννης Μηνά Οικονομίδης (Γιανναγάς) [σημ. Γ. Ι. Χ.: ανιψιός του Χρ. Σακελλαρίδη] και Ιωάννης Ηλ. Λυτός [σημ. Γ. Ι. Χ.: ξάδερφος του Χρ. Λυτού]. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τις πολύτιμες υπηρεσίες που πρόσφεραν στην πατρίδα μας την Ελλάδα ο Χριστόφορος Λυτός και οι συνεργάτες του, η ελληνική κυβέρνηση τους παρασημοφόρησε σε επίσημη τελετή.
Τον μεν Χριστόφορο Λυτό με το μετάλλιο εξαιρέτων πράξεων, τον Ιωάννη Οικονομίδη με τον Χρυσούν Σταυρόν του Τάγματος του Γεωργίου του Α΄, τους δε Χριστόφορο Σακελλαρίδη και Ιωάννη Λυτό με τον Χρυσούν Σταυρόν του Τάγματος του Φοίνικος. Τη νύχτα της 19ης προς την 20ή Απριλίου 1944, η αποστολή επιβιβάζεται σε συμμαχικό πλοίο που περιπολούσε στα ύδατα της Καρπάθου και αναχώρησε για την Αίγυπτο, αφού εξεπλήρωσε πλήρως το καθήκον της, τόσο προς την πατρίδα μας την Ελλάδα όσο και προς την ιδιαίτερη πατρίδα μας την Κάρπαθο.
Μετά τη λήξη του πολέμου, ο Λυτός απολύεται από τις τάξεις του Στρατού και έρχεται στην Κάρπαθο το 1945, θριαμβευτής και νικητής και, αφού διέφυγε τόσους κινδύνους επί τέσσερα και πλέον έτη πολεμώντας τους Γερμανούς και τους Ιταλούς, ήταν πεπρωμένο να βρει τραγικό θάνατο στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Κάρπαθο [σημ. Γ. Ι. Χ.: ασχολούμενος επαγγελματικά με το ψάρεμα και στην προσπάθειά του ν’ αποσυνδέσει νάρκη στη θέση «Βρόντη» στις 28 Νοεμβρίου 1945]. Κλαίει και οδύρεται η Βωλάδα, η Κάρπαθος και όλα τα Δωδεκάνησα πενθούν, διότι χάθηκε τόσο πρόωρα η ηρωική φυσιογνωμία του Χριστόφορου Λυτού […] » (εφημερίδα ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ, αριθ. φύλλου 622, Φεβρουάριος 2003, σ. 4).
Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να λεχθεί πως ο Χριστόφορος Λυτός τιμήθηκε κι από την αγγλική κυβέρνηση. Επίσης, σε τελετή που έγινε στη Μητρόπολη μετά την απελευθέρωση, έλαβαν παράσημο η σύζυγός του Μαρία, ο ξάδερφός του Ιωάννης Ηλ. Λυτός, ο Χριστόφορος Σακελλαρίδης κι ο Ιωάννης Μηνά Οικονομίδης. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1982, το χωριό του η Βωλάδα τον τίμησε με προτομή εκεί. Στις 19 Αυγούστου 1995, πενήντα περίπου χρόνια από το θάνατό του, ο Σύλλογος Βωλαδιωτών Αθήνας «Η Παναγία η Πλαγιά», τιμώντας τη μνήμη του, τέλεσε επιμνημόσυνη δέηση στην εκκλησία της Βωλάδας «Παναγία η Πλαγιά», χοροστατούντος του μητροπολίτη Καρπάθου-Κάσου κ. Αμβροσίου.
Ακολούθησαν αμέσως μετά μία ακόμη επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνων επί την προτομή του. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας έγινε πολιτιστική εκδήλωση στο μέγαρο της Βωλάδας, όπου παρευρέθηκαν επίσημοι και πλήθος κόσμου. Εκεί, για τη ζωή και τα κατορθώματα του ήρωα Χριστόφορου Λυτού μίλησαν οι κ. Εμμανουήλ Χρ. Σακελλαρίδης (γιατρός) και Βάσος Ηλ. Μηναΐδης (επιχειρηματίας).
Στη συνέχεια δόθηκαν βραβεία στα παιδιά του Χριστόφορου Λυτού, καθώς επίσης στον (†) Ιωάννη Ηλ. Λυτό και το γιατρό (†) Φραγκίσκο Μηνά Οικονομίδη που τότε (στις 19/8/1995) βρισκόντουσαν εν ζωή. Ακολούθησαν μαντινάδες για το τιμώμενο πρόσωπο, με τη συνοδεία καρπαθιακής μουσικής. Μετέπειτα, η πρώην Κοινότητα Απερίου μαζί με την Ένωση Ξενοδόχων Καρπάθου, τοποθέτησαν μαρμάρινη αναμνηστική πλάκα στη θέση «Βρόντη», όπου βρήκε τραγικό θάνατο. Στις 15 Δεκεμβρίου 2002, ημέρα Κυριακή κι ώρα 11:00 π.μ., μετά τη Θεία Λειτουργία, ο Δήμος Καρπάθου του έστησε προτομή στην πλατεία Ελευθερίας του Δήμου (στα Διοικητήρια).
Τα αποκαλυπτήρια της προτομής έγιναν από τον τότε Δήμαρχο κ. Χρήστο Κατσάνη. Στις 3 Αυγούστου 2003, έγινε εκδήλωση στη Βωλάδα, που διοργανώθηκε από το Σύλλογο Βωλαδιωτών Αθήνας «Η Παναγία η Πλαγιά», στην οποία τιμήθηκαν οι ήρωες της Αντίστασης Καρπάθου κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Πρόκειται για το κλιμάκιο αντικατασκοπείας στην Κάρπαθο, με επικεφαλής τον Χριστόφορο Λυτό και τους συνεργάτες του Χριστόφορο Σακελλαρίδη, Ιωάννη Μηνά Οικονομίδη και Ιωάννη Ηλ. Λυτό.
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους οι εκκλησιαστικές, πολιτικές και στρατιωτικές αρχές του νησιού και πλήθος κόσμου. Διαβάστηκαν βιογραφικά σημειώματα των ηρώων, έγινε λεπτομερειακή αναφορά στην πλούσια δράση τους κι επακολούθησαν τ’ αποκαλυπτήρια πλάκας με τις προσωπογραφίες τους. Παράλληλα, από τη Δημοτική Χορωδία ακούστηκαν πατριωτικά τραγούδια κι ο Εθνικός μας Ύμνος.
Τέλος: κατά τα τέλη του 2004, ο τότε πρόεδρος του συλλόγου «Ομόνοια» Απεριτών Αττικής, με επιστολή του προς τον τότε Έπαρχο και τον τότε Δήμαρχο Καρπάθου, είχε προτείνει όπως το αεροδρόμιο Καρπάθου ονομασθεί «Αερολιμένας Χριστόφορος Λυτός», σε αναγνώριση της προσφοράς και της θυσίας του θρυλικού ήρωα από τη Βωλάδα. Στη συνέχεια, η πρόταση αυτή συζητήθηκε στο Επαρχιακό Συμβούλιο Καρπάθου-Κάσου, το οποίο ομόφωνα – με την απόφαση 23/11-11-2004 - αποφάσισε να εισηγηθεί όπως το αεροδρόμιο Καρπάθου ονομασθεί «Χριστόφορος Λυτός».
Η απόφαση αυτή είχε διαβιβασθεί στο Νομαρχιακό Συμβούλιο Δωδεκανήσου το οποίο, με την απόφαση 35/2005, ζητούσε από το Δημοτικό Συμβούλιο Καρπάθου να εκφράσει την άποψή του για την ονομασία του αεροδρομίου. Μετέπειτα, στις 18 Μαΐου του 2005, έλαβε χώρα η 10/2005 δημόσια τακτική συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Καρπάθου, στην οποία συζητήθηκε το θέμα της ονομασίας του αεροδρομίου, αλλά η πρόταση «Χριστόφορος Λυτός» δεν πέρασε.
ΠΗΓΕΣ
Α. Μαρτυρίες: (†) Εμμανουήλ Γ. Διακίδης, (†) Μιχάλης Κ. Λαχανάς, (†)
Γιάννης Μηνά Οικονομίδης, Μανώλης Γ. Παπαδάκης και Κων/νος Ι. Φουντής.
Β. Λεύκωμα:
- KARPATHIAN HERITAGE της Federation of Karpathian Societies of America, Inc., New York 1978, pp. 158-159.
Γ. Εφημερίδες:
- ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΗΧΩ, αριθ. φύλλου 160-161, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1979, σ. 9.
- ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ, αριθ. φύλλου 355, Σεπτέμβριος 1982, σ. 5.
- ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΗΧΩ, αριθ. φύλλου 232, Νοέμβριος 1985, σ.3.
- ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΗΧΩ, αριθ. φύλλου 235, Φεβρουάριος 1986, σ. 4.
- ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΗΧΩ, αριθ. φύλλου 341, Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1995, σ. 1 και 3.
- ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ, αριθ. φύλλου 534-535, Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1995, σ.5.
- ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΗΧΩ, αριθ. φύλλου 364, Δεκέμβριος 1997, σ. 3.
- ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ, αριθ. φύλλου 592-593-594, Αύγουστος-Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2000, σ. 12.
- ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΓΡΑΜΜΗ, αριθ. φύλλου 6, Απρίλιος 2001, σ. 6.
- ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ, αριθ. φύλλου 622, Φεβρουάριος 2003, σ. 4.
- ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ, Δευτέρα 7 Μαρτίου 2005, σ. 29.
Δ. Περιοδικά:
- Δελτίον Λυκείου Ελληνίδων Καρπάθου «Η Αθηνά», αριθ. 3, Απρίλιος-Μάιος-Ιούνιος 1955, σ. 9 και 10.
- KARPATHOS της Federation of Karpathian Societies of America, Inc. and
Pan-Karpathian Foundation, Vol. XV No. 1, New Jersey, February 1996, p.
10.
- KARPATHOS της Federation of Karpathian Societies of America, Inc. and
Pan-Karpathian Foundation, Vol. XV No. 4, New Jersey, November /
December 1996, pp. 37-38.
- ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΗΧΩ, τεύχος 420, Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2004, σ. 40.
- ΙΣΤΙΑ, τεύχος 7, Νοέμβριος 2009, σ. 37.
- ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΗΧΩ, τεύχος 448, Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2011, σ. 34 και 35.
Ε. Βιβλία:
- Μανώλη Γ. Κασσώτη, Η ΚΑΡΠΑΘΟΣ ΣΤΟ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ, Αθήνα 2007.
- Μιχαήλ Π. Χιώτη, ΟΙ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΑΠΕΡΙΤΩΝ ΚΑΡΠΑΘΟΥ
«ΟΜΟΝΟΙΑ» ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΣ ΕΡΓΟ ΤΟΥΣ, τόμος Α΄, Αθήνα 2007, σ. 411.
- Ανδρέα Ηλία Μακρή, ΤΑ ΠΗΓΑΔΙΑ ΤΩΝ ΑΝΑΜΝΗΣΕΩΝ! ΚΑΙ ΠΩΣ ΝΑ ΤΑ ΞΕΧΑΣΕΙΣ…, Κάρπαθος 2010, σ. 40.
- Ανδρέα Ηλία Μακρή, ΠΟΤΙΔΑΙΕΩΝ! ΕΥΘΥΜΑ, ΣΟΒΑΡΑ & ΚΩΜΙΚΟΤΡΑΓΙΚΑ, Κάρπαθος 2014, σ. 263.
- Θεοχάρη Εμμ. Χαροκόπου, Η ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΡΠΑΘΟ, Κάρπαθος 2014, σ. 84 και 184.
Γιάννης Ι. Χήρας
Ιστορικός ερευνητής
Από την εφημερίδα ΡΟΔΙΑΚΗ
Ετικέτες: 
