Δωδεκάνησα - Νήσος Αλιμνιά: Καλοκαιρινό ησυχαστήριο

Μια ολοκληρωμένη άποψη για τη συστάδα νησιών που περιβάλλουν τη Χάλκη περιλαμβάνει την επίσκεψη, έστω ολιγόωρη, στη γειτονική Αλιμνιά ή Αλιμιά. Ενα πολύ όμορφο νησί, το μεγαλύτερο μεταξύ Ρόδου και Χάλκης με μικρό οικισμό, εγκαταλειμμένο σήμερα, και μια αρκετά μεγάλη παραλία για βουτιές. Προτείνεται η εύκολη λύση των ημερήσιων εκδρομών που γίνονται σε καθημερινή βάση από τον Εμπορειό. 

Καθώς το σκάφος απομακρύνεται από το λιμάνι της Χάλκης περνάει δίπλα σχεδόν από τη Σπηλιά της Λούγκρας, ένα μικρό σπηλιαράκι των βράχων στα ρηχά της θάλασσας, αμέσως μετά φτάνετε στο Φανάρι και έξω από το ακρωτήρι «της Συκιάς» ξανοίγεστε στην ανοιχτή θάλασσα. Μετά από +/- 25' (6 ν.μ.) σας υποδέχεται ο ευρύστερνος κόλπος του Αγίου Γεωργίου, ένα πολύ όμορφο θέαμα, μια μεγάλη αγκάλη. Η Αλιμνιά (7,43 τ.χλμ. - 21 χλμ. ακτογραμμή) στα βορειοανατολικά της Χάλκης είναι το δεύτερο σε μέγεθος νησί της ομώνυμης συστάδας. Το μεγαλύτερο τμήμα της νήσου είναι ορεινό, με λίγες εύφορες πλαγιές, μικρά υψίπεδα γύρω από τον λόφο του Κάστρου και μέγιστο ύψος 269 μ. Στέκει σαν προκεχωρημένο χαλκίτικο φυλάκιο και ταυτίζεται με την αρχαία Eulimna - Ευλίμνια του Πλίνιου. Απέχει 3,4 ν.μ. ΒΑ από το ακρωτήριο Περιστερώνας της Χάλκης και 4,5 ν.μ. από τις ακτές της Ρόδου (Κάμειρο). Διαθέτει δύο φυσικούς όρμους-λιμάνια (από εκεί το όνομα Ευλίμνια), τον Αγιο Γεώργιο νοτιοδυτικά, εκεί που καταλήγουν οι ημερήσιες εκδρομές, και τον Εμπορειό ανατολικά. Αυτόν τον αντικρίζετε όπως έρχεστε με το καράβι από Ρόδο. 

Εχουμε αναφερθεί αρκετές φορές στη σπουδαιότητα των μικρών νησιών του Αιγαίου, στη χρησιμότητά τους, ακόμα κι αν στις μέρες μας είναι ακατοίκητα. Ακόμα ένα καλό παράδειγμα είναι αυτό της Αλιμνιάς, που υπογραμμίζει ιδιαίτερα την οικολογική και αρχαιολογική-πολιτιστική συμβολή που μπορεί να έχουν αυτά τα μικρά νησιά σε μια θαλασσινή χώρα. Η οικολογική σημασία έχει να κάνει με έναν εποχικό υγρότοπο ⁽¹⁾ δίπλα στη μοναδική παραλία του νησιού, οριοθετημένο με ξερολιθιά. Γεμίζει με νερό της θάλασσας αλλά και γλυκό βρόχινο νερό τον χειμώνα και μέχρι την άνοιξη. Η χρησιμότητά του είναι αδιαμφισβήτητη για τα πουλιά και τα ζώα (τροφή, νερό) αλλά και τους ανθρώπους. Η αρχαιολογική-πολιτιστική αξία του είναι πολλαπλάσια στο σύνολο της νήσου, αφού κατά τη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων ο βαθύς κόλπος του Εμπορειού χρησιμοποιήθηκε ως ασφαλής πολεμικός και εμπορικός ναύσταθμος του ροδιακού στόλου, δεδομένου ότι οι δυτικές ακτές της Ρόδου δεν ήταν κατάλληλες για ελλιμενισμό. Την παλαιοχριστιανική περίοδο αναπτύχθηκε στην ίδια θέση ένας μικρός οικισμός και χώρος επισκευής εμπορικών πλοίων, όπως συνέβη και στη γειτονική της Σύμης νησίδα Σεσκλί ⁽²⁾. Στην Αλιμνιά έχουν επισημανθεί μέχρι σήμερα δύο παλαιοχριστιανικές βασιλικές, δείγμα της πίστης των κατοίκων και της γρήγορης μετάδοσης του χριστιανισμού στα Δωδεκάνησα, ακόμη και σε αυτό το πολύ μικρό νησί. Τα ευρήματα στην περιοχή από τις συστηματικές ανασκαφές και την επιφανειακή έρευνα του Αδαμάντιου Σάμψων και των συνεργατών του (1977-1980) για τον εντοπισμό προϊστορικών θέσεων μας έδωσαν πολύτιμα στοιχεία για τη ζωή σε 26 θέσεις των Δωδεκανήσων από τη νεολιθική περίοδο και τις φάσεις της στο ΝΑ Αιγαίο ⁽³⁾. 

Η χρήση των λιμανιών στην αρχαιότητα επιβεβαιώνεται από τα εντυπωσιακά, λαξευμένα στον βράχο νεώρια, που χρονολογούνται στην ελληνιστική περίοδο, όταν η Αλιμιά και η Χάλκη ανήκαν στο Ροδιακό κράτος και χρησίμευαν ως αγκυροβόλια και παρατηρητήρια του ροδιακού στόλου ⁽⁴⁾. Αυτό το παράδειγμα εντυπωσιάζει, γιατί εκτός από αυτήν την περίοδο πολλά από τα μικροσκοπικά νησιά της Δωδεκανήσου φέρουν ενδείξεις κατοίκησης, κυρίως κατά την προϊστορική περίοδο και τα ελληνιστικά χρόνια ⁽⁵⁾. Τον Νοέμβριο του 1997 η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων πραγματοποίησε υποβρύχια έρευνα στον Εμπορειό, στον χώρο αυτών των λιμενικών εγκαταστάσεων. Αλλες ανασκαφικές έρευνες απέδειξαν τη συνέχιση της χρήσης τους, όταν το Λιμάνι αποτελούσε ενδιάμεσο σταθμό του θαλάσσιου εμπορίου σιτηρών από την Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη και ταυτόχρονα ναυπηγοεπισκευαστική μονάδα για τα πλοία ⁽⁶⁾. 

Στα Μεσαιωνικά χρόνια της κυριαρχίας των Ιπποτών ονομαζόταν και Limonia (Λειμώνια). Το Τάγμα των Ιωαννιτών παραχώρησε το 1366 τα νησιά Τήλο, Χάλκη και Αλιμνιά, ως φέουδα, στον Barello Assanti da Ischia με τoν όρο να καταβάλλει ετησίως εισφορά 200 χρυσά φιορίνια και να χτίσει έναν ισχυρό πύργο. Παρά τις συχνές συστάσεις του Συμβουλίου του Τάγματος να επισπευστεί η κατασκευή του, τελικά ανεγερθεί πολύ αργότερα, το 1475, αφού κατέπλευσε στο νησί ένα μεγάλο γενοβέζικο πλοίο, φορτωμένο με όλα τα υλικά ⁽⁷⁾ και, κυρίως, μαστόρους ⁽⁸⁾. Η μορφολογία του και δη ο τρόπος δόμησής του με διαλεχτούς και καλοπελεκημένους λίθους, που συνδέονται με ασβεστοκονίαμα, παραπέμπουν ευθέως στον αντίστοιχο «Πύργο» του Μικρού Χωριού στην Τήλο ^(9). Αυτό το κάστρο στην κορφή του λόφου, 179 μ. από τη θάλασσα, αντικρίζει σήμερα ο επισκέπτης μόλις φτάσει στον καταγάλανο κόλπο του Αγίου Γεωργίου. 

Κάτω από το ιπποτικό κάστρο σώζεται η θεμελίωση του αρχαίου πύργου με εξωτερικό περίβολο, το οποίο εποπτεύει και τα δύο λιμάνια του νησιού. Πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες κοντά του, αποκάλυψαν νεολιθικό αψιδωτό κτίριο στη νότια πλαγιά του λόφου του κάστρου, ενώ στην ακτή του Εμπορειού βρέθηκαν ταφές ρωμαϊκών χρόνων, αρχαίοι τοίχοι και η θεμελίωση παλαιοχριστιανικής βασιλικής (4ος-7ος αιώνας) ⁽¹⁰⁾. Στην εποχή της τουρκοκρατίας υπήρχε στη θέση του ναού του Αγίου Γεωργίου μικρός οικισμός, ο οποίος αργότερα εγκαταλείφθηκε. 

Η στρατηγική θέση της Αλιμνιάς, ανάμεσα στον δίαυλο Ρόδου - Χάλκης και μόλις 3 ν.μ. από τις ακτές της Ρόδου, δεν πέρασε απαρατήρητη στη διάρκεια του Β' Π.Π. από το ιταλικό ναυτικό. Γρήγορα επανδρώθηκε, ενώ η Ναυτική Διοίκηση Αιγαίου (Mariegeo) προγραμμάτισε και εγκατέστησε εδώ μία από τις παράκτιες πυροβολαρχίες της, την Alimnia, με τρία πυροβόλα (102/35, 76/40, 76/50 και ένα μυδραλιοβόλο των 20mm), φρουρά με 120 άντρες με διοικητή τον ανθ/γό Πυροβολικού Settimio Cinicola ⁽¹¹⁾. Μεταξύ των πολεμικών επιχειρήσεων και άλλων επεισοδίων που συνέβησαν στο νησί (¹²⁾ υπάρχει ένα που έγινε μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Αξίζει ειδικής μνείας και είναι σχετικό με τη μεταφορά στη Λέρο όλης της ιταλικής φρουράς της Αλιμιάς, χωρίς καμία απώλεια – μην ξεχνάμε ότι μέσα στην πολυαίμακτη δράση της Βέρμαχτ ήταν και οι Ιταλοί σύμμαχοί της, οι οποίοι μετά τη συνθηκολόγηση στα 1943 θεωρήθηκαν προδότες. Παντού στα Δωδεκάνησα οι ιταλικές φρουρές εκτελέστηκαν, εκτός της Αλιμιάς. 

Οταν λοιπόν το βράδυ της 8ης Σεπτεμβρίου 1943 ελήφθη η είδηση της ανακωχής και η προκήρυξη του στρατάρχη Badoglio, ο ανθ/γός Cinicola κατάλαβε ότι οι Γερμανοί ήταν πλέον από σύμμαχοι, εχθροί. Ομως δεν μπορούσε να επικοινωνήσει με την προϊσταμένη Ναυτική Διοίκηση για να λάβει εντολές. Μια τηλεφωνική διαταγή παράδοσης από τη Διοίκηση Ενόπλων Δυνάμεων αγνοήθηκε καθώς η πληθώρα αλληλοσυγκρουόμενων ανακοινώσεων μέσω τηλεφωνικών συνδιαλέξεων που είχε με φυλάκια στις ακτές της Ρόδου (που είχε παραδοθεί στους Γερμανούς) δεν έφεραν κανένα κατανοητό αποτέλεσμα, ίσα ίσα επέτειναν τη σύγχυση. Πρόσθετο πρόβλημα αποτέλεσαν οι άντρες του∙ όλοι ήθελαν να φύγουν από το νησί φοβούμενοι τη σύλληψή τους. Σε αυτές τις συνθήκες πήρε την απόφαση και απέσυρε από τη Χάλκη τους καραμπινιέρους και τους τελωνοφύλακες (12/9) και έστειλε στην Τήλο (14/9) τον σηματωρό λοχία Ricotta με έξι ναύτες για να επικοινωνήσουν με τη Λέρο και να ζητήσουν διαταγές. 

Πράγματι, μετά από πολλές ταλαιπωρίες, ο λοχίας γύρισε στην Αλιμνιά (15/9) φέρνοντας τα τηλεγραφήματα με τα οποία το Ναυτικό Λέρου διέτασσε να εκκενωθεί η Αλιμνιά και να μεταφερθεί η φρουρά στη Λέρο. Από την ανακωχή μέχρι τότε είχαν έρθει περίπου 50 φυγάδες από τη Ρόδο, ανεβάζοντας το προς μεταφορά στράτευμα στους 170 άνδρες, με τον ατομικό οπλισμό τους, με βαρέα όπλα και τρόφιμα. Τη νύχτα 15/9 αναχώρησαν και μέσω Κω (16/9) έφτασαν στη Λέρο το πρωί της 17ης Σεπτεμβρίου όλοι σώοι. Στον ανθ/γό Cinicola για τη θαρραλέα στάση που τήρησε στην Αλιμνιά, ειδικά αν λάβουμε υπόψη τον μικρό βαθμό του, την αντίθεσή του στη διαταγή παράδοσης και για την υπερπήδηση σοβαρών δυσκολιών επικοινωνίας τού απονεμήθηκε το Χάλκινο Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας ⁽¹³⁾. Αμέσως μετά την αναχώρηση των Ιταλών, το νησί κατελήφθη από τους Γερμανούς, οι οποίοι διατήρησαν ένα από τα πυροβόλα και τρία οπλοπολυβόλα. Η στρατιωτική παρουσία των Ιταλών μαρτυρείται ακόμη, σήμερα, με τα κτίρια που υπάρχουν δεξιά της εισόδου στον κόλπο. Είναι αυτά που έχτισαν για τους ναύτες χειριστές, αφού το νησί ήταν αποκλειστικά επανδρωμένο από το Ναυτικό. 

Αξιομνημόνευτη παραμένει η δράση του Ιερού Λόχου σε όλα τα Δωδεκάνησα και στην Αλιμιά, με τη μεγάλη μάχη στις 2 Μαΐου του 1945 προάγγελο της υποχώρησης των γερμανικών δυνάμεων και της απελευθέρωσης των Δωδεκανήσων. Τότε εβλήθησαν οι στόχοι του νησιού, δύο φυλάκια με 10 άντρες το καθένα, πυροβόλο των 76 χλστ. και ένα εξοπλισμένο γερμανικό πλοίο τύπου EMS. Οι απώλειες των Γερμανών ήταν 2 νεκροί, 2 τραυματίες και 18 αιχμάλωτοι, εκ των οποίων 2 Ιταλοί. Από τους Ιερολοχίτες τραυματίστηκαν ο υπολοχαγός π/β Κατσιμήτρος Ταξιάρχης και ο επιλοχίας Αξιώτης Γ. ⁽¹⁴⁾. Ετσι κλείνουν οι πολεμικές επιχειρήσεις στο νησί που, όπως και άλλα εξίσου μικρά σε μέγεθος (Σεσκλί Σύμης, Σύρνα Αστυπάλαιας, Κίναρος και Λέβιθα ανοιχτά της Λέρου) είχαν σημαντικό ρόλο στον τερματισμό του Β' Π.Π. 

Στις μέρες μας, ο παραδοσιακός οικισμός του νησιού στο λιμάνι του Αγίου Γεωργίου είναι έρημος και ακατοίκητος. Μέχρι τη δεκαετία του 1960 κρατούσε λίγες οικογένειες (22 άτομα) που ασχολούνταν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία στα εύφορα εδάφη του νησιού και, πιο συστηματικά, με την αλιεία. Και σε αυτό το νησί αναπτύχθηκε σπουδαίος και σύνθετος πολιτισμός φτιαγμένος από τους απλούς χτίστες, βοσκούς και ψαράδες. Ανθρώπους που καθάρισαν τη γη, την ανέπτυξαν με αναβαθμούς, την περιέφραξαν με ξερολιθιές, σπέρνοντας και φυτεύοντας κατόπιν, σε μια αρχέγονη διαδικασία για να θρέψουν τις οικογένειές τους. Μετά τις ανασκαφές του Αδαμάντιου Σάμψων (1992-1995) στο σπήλαιο του Κύκλωπα, στα Γιούρα Αλοννήσου, με ευρήματα Νεολιθικής και Μεσολιθικής περιόδου, γνωρίζουμε ότι κάτοικοι, ψαράδες και κυνηγοί, κυκλοφορούσαν και έπλεαν στον χώρο του Αιγαίου πριν από 9.000 χρόνια. Είναι οι ίδιοι που αργότερα έχτισαν τις βίγλες, τις φρυκτωρίες, τα κάστρα, τα σπίτια και τις εκκλησίες τους. Αξιόλογα μνημεία, λιμάνια και πολίσματα της αρχαιότητας. Σήμερα εκτρέφονται εποχικά μόνο λίγα αιγοπρόβατα και το επισκέπτονται ιστιοφόρα, ταχύπλοα και τουρίστες. 

Στη μεγάλη ανάπτυξη της Χάλκης και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, στο τέλος του προπερασμένου αιώνα, είχε μερίδιο και η Αλιμιά. Τότε χτίζεται η βασιλική του Αγίου Γεωργίου του τροπαιοφόρου (1877), λαμπρή δημιουργία ναυτικών και μάλιστα «εκκινητών», καπεταναίων δηλαδή, αλλά και εφοπλιστών της εποχής. Χτίστηκε πάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικής Βασιλικής από τον Καρπάθιο τεχνίτη Μαστροδημήτρη που έχτισε τον Αγιο Νικόλαο στον Εμπορειό της Χάλκης. Αυτός είναι ο λόγος που η αρχιτεκτονική μορφή του είναι ίδια, σταυροθολιακή βασιλική ⁽¹⁵⁾. Οι κάτοικοι της Χάλκης δεν τον ξεχνούν και τον γιορτάζουν με μεγάλο πανηγύρι μαζί με τον Αγ. Γεώργιο του Ρυακιού ανάλογα πότε «πέφτει», συνήθως 23 Απριλίου. 

Οι πεζοπόροι και η παρέα γενικά θα ευχαριστηθεί το υπέροχο τοπίο με δύο πανέμορφες πεζοπορικές διαδρομές. Η πρώτη κατευθύνεται δίπλα από τη θάλασσα μέχρι τη βραχώδη λωρίδα γης που καταλήγει στο εκκλησάκι του Αγίου Μηνά, ένα πολύ ωραίο θέαμα σχεδόν μέσα στη θάλασσα. Η δεύτερη περνά το χωριό ανηφορίζοντας στον μικρό απόκρημνο βράχο, στην κορυφή του βουνού, όπου βρίσκεται το κάστρο της Αλιμιάς με κατεστραμμένες τις επάλξεις του και όλη τη νότια πλευρά. Διατηρεί όμως σε καλή κατάσταση την ελληνιστική του φάση-οχύρωση. Ενα τμήμα του χρησιμοποίησαν οι ιππότες για να φτιάξουν το δικό τους κάστρο. Θαυμάσια εμπειρία είναι το κολύμπι στην πεντακάθαρη θάλασσα και η πεζοπορία ανάμεσα στα χαλάσματα και τα παλιά πετρόχτιστα σπίτια του οικισμού. 

Η Αλιμιά όπως και η γειτονική Χάλκη είναι δύο πολύ ιδιαίτερα νησιά μέσα στο πληθωρικό πολύνησο των Δωδεκανήσων. Ευνοημένα από τον πολιτισμό ήδη από τη νεολιθική εποχή, με εμφανή αποτυπώματα της ευημερίας του 19ου και 20ού αιώνα. Παρότι η νεότερη περίοδος της ευμάρειας και της αυτονομίας πληγώθηκε από τη μετανάστευση και την εγκατάλειψη, πίσω από τα κλειδωμένα πορτοπαράθυρα, τα έρημα χωράφια, τις εκκλησίες και τις κύφες, τα μάτια του ταξιδιώτη ανιχνεύουν, επικεντρώνονται και τελικά βρίσκουν το παραδοσιακό πρόσωπο σε αυτές τις θυγατέρες των Δωδεκανήσων. 

▬▬▬▬▬▬▬▬

Σημειώσεις - Βιβλιογραφία:

1. Κατσαδωράκης Γ. και Κ. Παραγκαμιάν, Απογραφή των υγροτόπων των νησιών του Αιγαίου, Ταυτότητα, οικολογική κατάσταση και απειλές, Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση – WWF Ελλάς, Αθήνα (2007) 57.
2. Χάρης Μ. Κουτελάκης, Τήλος Νήσος: άρωμα αμαρακινό, τ.Α' Αθήνα (2008) 257.
3. www.rhodes.aegean.gr/tms/DEP_personal_pages/Sampson/sampson_research_gr.html
4. Καλλιόπη Μπαϊράμη «Δωδεκάνησα - Χάλκη», στο: Ανδρ. Βλαχόπουλος (επιμ.), Αρχαιολογία. Νησιά του Αιγαίου, εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα (2005) 373.
5. Κουτελάκης ό.π. 257.
6. Καλλιόπη Μπαϊράμη, στον δικτυακό τόπο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού: www2.egeonet.gr/aigaio/forms/fLemma.aspx?lemmaId=6837 κεφάλαιο: Φυσικός χώρος – Περιβάλλον.
7. Αλεξάνδρα Στεφανίδου, «Κάστρο Αλιμνιάς Τήλου» στο: Ν. Ζαφειροπούλου, Μ. Καζάκου (επιμ.), Ενετοί και Ιωαννίτες Ιππότες – Δίκτυα Οχυρωματικής Αρχιτεκτονικής, ΥΠ.ΠΟ Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Αθήνα 2001) 223 – 224. Βλ. και Κουτελάκης ο.π. 411.
8. & 9. Κουτελάκης ό.π. 411.
10. Μπαϊράμη ό.π. (2005) 373.
11. Aldo Levi - Giuseppe Fioravanzo, Γεγονότα στο Αιγαίο μετά την Ανακωχή, Νικήτας Καστής (μτφρ.) Ιστορικό Γραφείο του [Ιταλικού Π.Ν.] Πολεμικού Ναυτικού, δεύτερη έκδοση, Δήμος Λέρου (1999).
12. Συνολικά για τις επιχειρήσεις στην Αλιμιά βλ. στο: Μανώλης Κασσώτης, «Η Αλιμιά στον Β' Π.Π.» Δωδεκανησιακά Χρονικά τ.ΚΒ' έκδοση Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου, Ρόδος (2008) 415-421 κυρίως 420.
13. Levi - Fioravanzo, ό.π. 69-70.
14. Κασσώτης ό.π. 420-421. Για τον Ιερό Λόχο βλ. Ιωάννη Μανέτα, «Ιερός Λόχος 1942-1945», εκδόσεις Λογοθέτη 4η έκδοση, Αθήνα 1996.
15. Μαρία Ζ. Σιγάλα, «Η Χάλκη τον 19ο αι. μέσα από τις εκκλησίες, τις εικόνες και τα εκκλησιαστικά της κειμήλια», Δωδεκανησιακά Χρονικά ΙΖ', έκδοση Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου Αθήνα (2000) 485. 

Αγγελος Σινάνης

Πηγή: www.efsyn.gr

https://www.efsyn.gr/gallery/400708_kalokairino-isyhastirio

Ετικέτες: ΑΛΙΜΙΑ,ΑΛΙΜΝΙΑ,ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ,ΙΣΤΟΡΙΑ,ΠΑΡΑΛΙΕΣ,ΡΟΔΟΣ,ΤΑΞΙΔΙΑ,ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ,ΧΑΛΚΗ